ในปัจจุบันเรามี "พุทธมณฑล" เป็นพุทธศาสนสถานที่สำคัญและเชิดหน้าชูตาของไทยสมกับที่เมืองไทยเป็นเมืองพุทธ และพระพุทธศาสนาเป็นศาสนาประจำชาติไทยอย่างยิ่ง เพราะเป็นรมณียสถานเมื่อเข้าไปสู่บริเวณพุทธมณฑลแล้ว จะมีความรู้สึกเยือกเย็นสงบกายสงบใจเป็นอย่างมากยิ่ง แต่ประชาชนส่วนใหญ่ยังไม่ทราบว่าความคิดในการสร้าง "พุทธมณฑล" นั้นเป็นความคิดที่ต่อเนื่องมาจากการสร้าง "พุทธบุรีมณฑล" นั่นเอง และผู้ที่เป็นต้นกำเนิดของการสร้างพุทธศาสนสถานทั้ง ๒ แห่งนี้ก็คือบุคคลคนเดียวกันนั่นคือ จอมพล ป. พิบูลสงคราม หนังสือ "พุทธมณฑล" ได้กล่าวถึง "โครงการจัดสร้างพุทธมณฑลในงานฉลอง ๒๕ พุทธศตวรรษ" ไว้ดังนี้

"พุทธบุรีมณฑลซึ่งเป็นโครงการแรกเริ่มของการจัดสร้างพุทธมณฑลดังกล่าวมาข้างต้น แม้จะเป็นโครงการฉุกเฉินที่เกิดขึ้นด้วยเหตุผลทางการเมืองแต่เจตนารมณ์แห่งโครงการนี้เป็นประโยชน์ต่อพระพุทธศาสนาซึ่งเป็นศาสนาประจำชาติไทย ครั้นต่อมาในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดชฯ สยามินทราธิราช บรมนาถบพิตรมหาราช รัชกาลปัจจุบัน เป็นเวลาที่ใกล้จะถึงมงคลกาลที่พระพุทธศาสนาได้ประดิษฐานยั่งยืนมาครบ ๒๕ พุทธศตวรรษ หรือ ๒๕๐๐ ปีบริบูรณ์ ในวันขึ้น ๑๕ ค่ำเดือน ๖ ปีระกา อันเป็นวันวิสาขบูรณมี ตรงกับวันที่ ๑๓ พฤษภาคม พุทธศักราช ๒๕๐๐ คณะรัฐมนตรีซึ่งมี จอมพล ป.พิบูลสงคราม เป็นนายกรัฐมนตรีอีกสมัยหนึ่ง พร้อมด้วยคณะสงฆ์และพุทธศาสนิกชนชาวไทย จึงดำริร่วมกันว่า ประเทศไทยนั้นเป็นอู่วัฒนธรรมทางพระพุทธศาสนาที่สำคัญ ปรากฏความเจริญรุ่งเรืองทั้งในข้อปฏิบัติและในหลักธรรมของพระพุทธศาสนาโดยบริสุทธิ์ยิ่งกว่าประเทศอื่นใด แม้ในด้านวัตถุธรรมทางพุทธศิลป์ต่าง ๆ ไม่ว่าจะเป็นสถาปัตยกรรม ประติมากรรม หรือวิจิตรศิลป์ ก็มีความเจริญสูงสุดเป็นที่ชื่นชมกล่าวขวัญกันในนานาประเทศ จึงควรจักได้จัดงานเฉลิมฉลอง ๒๕ พุทธศตวรรษขึ้นให้เป็นการมโหฬาร ทั้งเป็นการประกาศเกียรติคุณของประเทศไทยไปในนานาประเทศทั่วโลก ในฐานะที่เป็นประเทศศูนย์กลางสืบมรดกทางพระพุทธศาสนา อันเป็นมรดกล้ำค่าของมนุษยชาติ และให้สร้างปูชนียสถานขึ้นเป็นพุทธานุสรณีย์อันยิ่งใหญ่กว่าปูชนียสถานใด ๆ ที่ได้เคยมีมาแต่ก่อน เพื่อเป็นอนุสรณ์สำหรับพุทธบริษัทในสมัยต่อไป จักได้น้อมรำลึกถึงความพร้อมใจร่วมศรัทธามหากุศลของรัฐบาลและประชาชนชาวไทยในมหามงคลกาลครั้งนี้ด้วย เป็นการอนุวัติตามคติ ในการสร้างปูชนียสถานเพื่อเป็นพุทธานุสรณีย์ในพระพุทธศาสนา ซึ่งมีมาแล้วแต่โบราณกาล โดยเฉพาะในดินแดนอันเป็นที่ตั้งของประเทศไทยและในประเทศไทย เมื่อพระโสณเถระและพระอุตตรเถระได้นำพระพุทธศาสนามาเผยแพร่ในอาณาจักรสุวรรณภูมิจนตั้งมั่นแพร่หลายไปแล้ว พุทธบริษัทพร้อมด้วยพระเถระทั้งสองได้ร่วมกันสร้างพระสถูปเจดีย์ คือพระปฐมเจดีย์ ที่จังหวัดนครปฐมเป็นอนุสรณ์แห่งความสำเร็จที่พระพุทธศาสนาได้ตั้งมั่น ณ ดินแดนนี้ พระมหากษัตริย์ไทยในอดีตเมื่อได้ตั้งราชธานีเป็นปึกแผ่นมั่นคงก็ได้สร้างพุทธาวาสขึ้นในที่อันเป็นชัยภูมิใกล้พระราชนิเวศน์อันเป็นศูนย์กลางของพระนคร เช่น วัดพระศรีมหาธาตุ กรุงสุโขทัย วัดพระศรีสรรเพ็ชญ์ กรุงศรีอยุธยา และแม้ในสมัยกรุงรัตนโกสินทร์ พระปฐมบรมกษัตริย์ แห่งพระบรมราชจักรีวงศ์ ก็ได้ทรงสร้างวัดพระศรีรัตนศาสดาราม เป็นพุทธาวาสที่ประดิษฐานพระพุทธมหามณีรัตนปฏิมากร พระแก้วมรกตขึ้นโดยพระราชประสงค์เช่นเดียวกัน

"เพื่อให้การจัดเตรียมงานฉลอง ๒๕ พุทธศตวรรษเป็นไปโดยเรียบร้อย ในการประชุมคณะรัฐมนตรี เมื่อวันที่ ๑๓ สิงหาคม พุทธศักราช ๒๔๙๕ คณะรัฐมนตรีจึงได้มีมติว่า

"ให้กระทรวงวัฒนธรรมพิจารณาจัดทำโครงการสมโภชปีพุทธศักราช ๒๕๐๐ เสนอ ส่วนการจะตั้งผู้ใดเป็นกรรมการและมีหน้าที่ดำเนินการอย่างใดนั้น ให้ติดต่อทำความตกลงกับท่านรองนายกรัฐมนตรี" (คือ จอมพล ผิน ชุณหะวัณ ซึ่งในขณะนั้นมียศเป็นพลเอก)

"กระทรวงวัฒนธรรมซึ่งในขณะนั้นจอมพล ป.พิบูลสงคราม นายกรัฐมนตรี ดำรงตำแหน่งรัฐมนตรีว่าการกระทรวงวัฒนธรรมด้วยอีกตำแหน่ง หนึ่ง ได้จัดทำโครงการเฉลิมฉลอง ๒๕ พุทธศตวรรษขึ้น ให้เป็นงานใหญ่เหนือกว่างานกุศลใด ๆ ที่รัฐบาลหรือประชาชนได้เคยกระทำมาแต่กาลก่อน และให้สร้างพุทธมณฑลขึ้นเป็นพุทธานุสรณียสถานแห่งการฉลอง ๒๕ พุทธศตวรรษ

"พุทธบุรีมณฑล จึงได้รื้อฟื้นขึ้นมาอีกครั้งหนึ่งในชื่อของ พุทธมณฑล

"พุทธมณฑลที่จะก่อสร้างขึ้นนี้เป็นพุทธานุสรณียสถานที่อำนวยประโยชน์แด่พุทธบริษัทตามแนวทางพุทธบัญญัติ กล่าวคือคณะสงฆ์และรัฐบาลจะได้ใช้เป็นศูนย์กลางการบริหารและเผยแผ่พระพุทธศาสนาอันเป็นศาสนาประจำชาติไทย พระภิกษุสามเณรจะได้ใช้เป็นที่ศึกษาเล่าเรียนพระธรรมวินัยและปฏิบัติศาสนกิจสืบต่ออายุพระพุทธศาสนา พุทธบริษัทฝ่ายคฤหัสถ์จะได้ใช้เป็นที่ศึกษาเล่าเรียนหาความรู้ทางพระพุทธศาสนาและใช้เป็นที่ปฏิบัติธรรม หาความสว่าง สะอาด และสงบทั้งกายและใจ ตลอดจนจะได้ใช้เป็นที่พักผ่อนหย่อนใจของประชาชน เป็นแหล่งท่องเที่ยวของชาวไทยและชาวต่างประเทศที่เข้ามาสู่ประเทศไทยอีกด้วย"

โครงการจัดสร้างพุทธมณฑล ซึ่งเริ่มในสมัยที่จอมพล ป.พิบูลสงคราม เป็นนายกรัฐมนตรีนี้ รัฐบาลชุดต่อ ๆ มาก็ได้ดำเนินการสานต่อและเพิ่มเติมโครงการต่าง ๆ ขึ้นมาเสมอ ๆ แม้ในปัจจุบันนี้ก็ยังไม่เสร็จสมบูรณ์ แต่ก็นับว่าเป็นที่เชิดหน้าชูตาประเทศไทยในฐานะที่เป็นประเทศศูนย์กลางพระพุทธศาสนาของโลกได้อย่างน่าภาคภูมิใจยิ่ง.
.